Nieuwe contouren van de sociale rechtsstaat

In het kader van de focusgroep Sociale markten wordt rechtsstatelijkheid onderzocht van veranderingen die zich afspelen op het terrein van de gemeentelijke sociale zekerheid. Het gaat hierbij met name om drie trends:

1. Lokalisering van bevoegdheden
Gemeenten krijgen steeds meer verantwoordelijkheden toebedeeld op sociaal gebied. Deze verantwoordelijkheden betreffen niet alleen de uitvoering en financiering van regelingen, maar ook het toezicht. Toch gaat het om centrale regelingen met centrale doelstellingen. Dit leidt tot sturingsvragen en competentieconflicten. Wie is er de baas bij verschillen van inzicht en hoe kunnen centrale beleidsdoelstellingen worden verenigd met gemeentelijke vrijheden?

2. De wederopkomst van de discretionariteit in de uitvoering
In het kader van het streven naar maatwerk en deels ook als voortvloeisel van de lokalisering, wordt de toekenning van sociale voordelen steeds meer een zaak van een discretionaire beoordeling van de beslisambtenaar. De klassieke rechtstatelijke respons is om de deze vrijheid in te perken door middel van de algemene beginselen van behoorlijk bestuur. Maar die worden tegenwoordig nogal eens beschouwd als lastige en bureaucratiserende blokken aan het been van een slagvaardig beleid. Zijn er andere methoden denkbaar om ervoor te zorgen dat discretionariteit niet ontaardt in willekeur?

3. De opkomst van de repressieve verzorgingsstaat
In de sociale zekerheid is al jaren een trend waarneembaar van aanscherpen van verplichtingen, handhavingsbevoegdheden en sancties. Deze trend wordt recentelijk nog eens aangewakkerd doordat re-integratieverplichtingen minder worden ondersteund met geld, maar wel harder worden gesanctioneerd. Deze ontwikkeling roept een aantal nieuwe grondrechtelijke vragen op, zoals de relatie met het verbod op verplichte arbeid en dwangarbeid, het huisrecht en het recht op privacy.

Programma parallelsessie

Vier presentaties van deze parallelsessie hebben tot doel de vraag te beantwoorden hoe gemeenten in de praktijk vorm moeten geven aan de bovenstaande rechtsstatelijke vragen:

Hans Bosselaar, Van verzorgingsstaat naar verzorgingsstad

Gijsbert Vonk, Rechtsstatelijke grenzen van de lokale verzorgingsstaat

Duco Bannink, Het management van de rechtsstatelijke grenzen bij gemeenten

Alex Corra, De maatschappelijke nuttige tegenprestatie als test case van de rechtsstatelijkheid van lokaal beleid